متن زیر صحبت‌های دکتر امیر ذاکری، مدیر اندیشکده توسعه صادرات ایران، عضو هیات علمی دانشگاه علم و صنعت ایران در جریان نشست مشترک وزیر اقتصاد با اساتید دانشگاه علم و صنعت ایران می باشد.

در این فرصت کوتاه قصد دارم یک مسئله راهبردی اقتصاد و یک راه حل پرداختن به آن را طرح کنم.

توجه توامان به درون زایی و برون گرایی اقتصاد یکی از اصول مصرح اقتصاد مقاومتی است که متاسفانه تاکنون کمتر مجال پرداختن جدی به آن فراهم شده است. درون‌زایی اصل مهمی است که خوداتکایی و استفاده از سرمایه‌های داخلی را در بردارد و در سالهای اخیر به خوبی در جامعه و اقتصاد ایران تبیین شده و در حال تثبیت است؛ اما برون گرایی به سبب برخی تجارب تلخ تاریخی، یا رخوتهای مدیرانِ اهل شعار برای پیمودن میانبرهای اتکا به خارج و یا بداندیشیهای روشن فکرنمایان و فرصت طلبیهای دلالان، بیشتر گرفتار برداشتهای نادست شده است تا راهبردهای دقیق و منسجم و برنامه‌های عملیاتی.

اجازه دهید در سال تولید دانش بنیان مثالهایی از حوزه دانش بنیان طرح کنم. همه میدانیم علیرغم موفقتیهای بسیار خوب در ایجاد و حمایت از شرکتهای دانش بنیان در کشور، اتکای عمده این شرکتها به دانش و بازار داخل، دامنه و سقف حرکت آنها را کاهش داده است. سهم دو درصدی محصولات دانش بنیان در صادرات غیرنفتی کشور شاهد مثال این امر است. واقعیت این است که نمیتوانیم با شرکتهایی که عمده دسترسی آنها به دانش و بازار داخلی است، با شرکتهایی رقابت کنیم که حتی گاه شبیه شرکتهای دانش بنیان ما کوچک و متوسط هستند، ولی به دانش و بازار بین المللی دسترسی دارند. البته داشتن چنین شرکتهایی برای گذر از گردنه‌هایی همچون تحریم و همه‌گیری کرونا سبب افتخار است، ولی برای ادامه مسیر کافی نیست.  تقاضای نه چندان زیاد بازار داخل برای بسیاری محصولات پیشرفته در کنار لزوم تحقیق و توسعه مداوم روی محصولات و لزوم ارتباط نزدیک با مشتریان و تامین کنندگان پیشرو بین المللی، سبب شده است این شرکتها با سد بلندی برای ورود به بازارهای منطقه ای و جهانی مواجه باشند. در واقع صادرات، تاسیس شعب خارجی که از آن تعبیر به سرمایه گذاری خارجی برون گرا میشود و جذب سرمایه گذاری خارجی، سه مسیر رشد بین المللی شرکتها هستند که بهم متصل و غیرقابل تفکیک هستند.

حرکت به سمت اقتصادی با پیوندهای قویتر منطقه ای و خارجی حتما در دستور کار وزیر محترم قرار دارد، تا از جمله با سیاستگذاریهای هوشمندانه گمرکی شاهد رشد تجارت خارجی کشور باشیم، با رویکرد فعالانه و هدفمند نسبت به سرمایه گذاری خارجی، سهم ناچیز سه دهم درصدی‌مان را از سرمایه خارجی جذب شده افزایش دهیم، و نقش مناطق آزاد را در جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه صادرات تقویت نماییم. جالب توجه اینکه آژانسهای سرمایه گذاری در بیش از نیمی از کشورهای OECD ماموریت توسعه صادرات و نوآوری را نیز بر عهده دارند. و یا 42 درصد کشورهای پیمایش شده توسط آنکتاد، دارای آژانسهای مشترک صادرات و سرمایه گذاری هستند که نشان از درهم امیختگی حوزه تجارت و سرمایه گذاری خارجی دارد.

و اما طرح راه حل؛ سیاستگذاران و شرکتهای ما نیازمند به افزایش اگاهی از فرصتهای بین المللی توسعه فناوری و تجاری هستند و کار مراکز هوشمندی نیز تولید چنین آگاهیهایی و انتقال آنها به بازیگران و در صورت لزوم ایفای نقش کارگزاری و تسهیل‌گری است.

اندیشکده توسعه صادرات ایران (به عنوان یک اندیشکده ذیل دانشگاه)  با ماموریت گفتمان سازی برای توجه همزمان به برون گرایی و درون زایی اقتصاد ایران از سال 1400 ایجاد شده است. بطور مشخص سامانه هوشمندی فرصتهای تجاری که در دست اقدام است میتواند با تحلیل عملکرد تجاری کشورها، مزیتهای کشور در محصولات و بازارهای مختلف را بطور دقیق شناسایی کرده و آنها را در قالب فرصتهای صادراتی، فرصتهای سرمایه گذاری مستقیم در بازارهای هدف و همچنین فرصتهای جذب سرمایه گذار خارجی (یعنی تبدیل واردات به سرمایه گذاری) معرفی نماید.

به عنوان نمونه در حوزه توسعه صادرات به اوراسیا به عنوان یک اولویت ملی، باید فهم دقیقی از مزیتهای ایران در این حوزه وجود داشته باشد. نتایج سامانه ما نشان میدهد از میان 3000 کد محصول صادراتی فعلی کشورمان به 5 کشور اوراسیا، در 162 کد مشخص در حوزه کشاورزی و باغی، سنگ و سیمان، پتروشیمی و مواد شیمیایی و فولاد، اوراسیا بهترین مقصد صادراتی ایران است که این کدها میتواند پیشران توسعه صادرات به اوراسیا باشد تا به تدریج و با انباشت تجربه صادرکنندگان، دایره و اندازه کدهای صادراتی هدف برای اوراسیا توسعه یابد. میزان صادرات فعلی و پتانسیلهای قابل تحقق در هر کد محصول-بازار در مدل مشخص است. این سامانه میتواند یکی از اولین خدماتی باشد که ذیل انستیتوی مشترک، خدمات خود را متناسب با نیاز مجموعه وزارت اقتصاد ارائه نماید.

با سپاس