یادداشت امیر ذاکری عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و مدیر اندیشکده توسعه صادرات ایران در سی‌ویکمین شماره ماهنامه «بهره‌وری ملی» با موضوع بهره‌وری و اقتصاد مقاومتی حول عنوان تأثیر بهره‌وری بر توسعه صادرات کشور داشته‌اند.
باسمه‌تعالی
در خصوص نسبت بهره‌وری و صادرات مطالب مختلفی قابل طرح است. اساساً بهره‌وری مرحله کلیدی در رشد اقتصادهاست و کشورهایی که بتوانند اقتصادشان را باتجربه تولید صنعتی در مقیاس و باکیفیت لازم رشد دهند، این قابلیت را پیدا می‌کنند که در ادامه مسیر رشد خود، تبدیل به اقتصادهای مبتنی بر نوآوری هم بشوند. مطابق گزارش‌های رقابت‌پذیری جهانی، کشور ما برای کسب موفقیت در مرحله «اقتصاد مبتنی بر بهره‌وری» نیاز به تلاش‌های بیشتری دارد، ضمن اینکه آگاهی از ظرفیت‌های موجود برای گذار به یک اقتصاد نوآور در مرحله بعدی نیز لازم است. از سوی دیگر تجارت بین‌الملل همواره در اقتصاد و مدیریت اهمیت داشته است؛ زیرا جریان کالا و خدمات میان نقاط مختلف می‌تواند سبب بهینه‌شدن تخصیص منابع و در نتیجه افزایش کارایی و بهره‌وری شود. هرچند که تجربه واقعی کشورهای توسعه‌یافته نشان می‌دهد این کشورها با خلق مزیت‌های رقابتی برای خود، در نقاط جذاب‌تر تولید (ارزش‌افزوده بالا) ایستاده و کشورهای درحال‌توسعه را به سمت بخش‌های کمتر جذاب رانده‌اند. اما به‌هرحال همه کشوهای مهم دنیا اهداف جدی در توسعه صادرات خصوصاً صادرات باارزش افزوده بالا دارند.
کشور ما نیاز مبرم به هر دو هدف «ارتقای بهره‌وری» و «توسعه صادرات» دارد و اتفاقاً می‌توان با سیاست‌های مناسب هر دو این اهداف را محقق نمود. نگاهی به عملکرد صادراتی کشور در سال‌های اخیر نشان می‌دهد چهار قلم عمده صادرات غیرنفتی کشور به ترتیب عبارت است از: صنایع معدنی، پتروشیمی، محصولات کشاورزی و سنتی (صنایع‌دستی)، و محصولات صنعتی.
صنایع معدنی و پتروشیمی که می‌توان آنها را صنایع مبتنی بر فراوری مواد اولیه و منابع خام دانست، از جمله صنایع انرژی‌بر هستند و مزیت صادراتی آنها وابستگی بسیار زیادی به قیمت صادراتی دارد که آن نیز تا حد زیادی متأثر است از قیمت مواد اولیه انرژی. نقش بهره‌وری و خصوصاً بهره‌وری انرژی تأثیر زیادی در این امر خواهد داشت که مزیت قیمتی این محصولات در بازارهای جهانی وابستگی کمتری به قیمت انرژی داشته باشد و این‌گونه نباشد که با اصلاح قیمت انرژی این مزیت به‌کلی از دست برود.
در حوزه محصولات کشاورزی، موضوعاتی همچون بسته‌بندی، استانداردهای سلامتی و برندسازی اهمیت بالایی دارد. همه این عوامل متأثر است از ایجاد بنگاه‌های خصوصی یا تعاونی بزرگ و حرفه‌ای که بتوانند امر بازرگانی و صادرات را به‌صورت حرفه‌ای پیگیری نمایند. اتفاقاً این بنگاه‌ها به بهترین شکل توان، دانش و امکانات لازم برای تولید بهره‌ور را در اختیار دارند. در نظر داشته باشیم هیچ‌گاه نقشی که یک خریدار عمده محصولات کشاورزی (به‌عنوان‌مثال در صنعت روغن خوراکی) می‌تواند در جایگاه یک شرکت «رهبر زنجیره» با استفاده از ابزارهایی همچون نوع قرارداد با تأمین‌کنندگان خُرد، آموزش، شبکه‌سازی و توانمندسازی آنها و سرمایه‌گذاری در بخش‌های جدید، در ارتقای بهره‌وری کشاورزی داشته باشد، از عهده خرده کشاورزان به‌تنهایی ساخته نیست؛ لذا نقش شرکت‌های بزرگ و حرفه‌ای در ارتقای بهره‌وری و صادراتی شدن این صنایع، کلیدی و حیاتی است.
در حوزه صادرات محصولات صنعتی نیز بهره‌وری با تأثیری که در افزایش مقیاس تولید و کاهش بهای تمام شده و استقرار سیستم‌های کیفیت دارد، امکان تولید و صادرات محصولات صنعتی را فراهم می‌کند. این امر سبب می‌شود تولید در مقیاس قابل‌عرضه به بازارهای بین‌المللی باشد و از قیمت رقابتی و کیفیت قابل‌قبول نیز برخوردار باشد. دقت کنیم تولیدکنندگانی که فقط مازاد فروش داخل خود را صادر کنند، شانسی برای بازاریابی در بازارهای جهانی با تقاضای گسترده و با ضریب اطمینان بالا در تأمین به‌موقع، ندارند. ضمن اینکه محدودیت‌های حاکم بر کشور بابت تحریم‌های ظالمانه قدرت چانه‌زنی صادرکنندگان با مشتریان خارجی را کم می‌کند و حفظ مزیت قیمتی و کیفیت قابل‌قبول در این شرایط تعیین‌کننده است.
البته برای توسعه کیفی و بلندمدت صادرات، اساساً باید سهم قابل‌توجهی از صادرات کشور به‌جای محصولات مبتنی بر منبع و یا محصولات کشاورزی و سنتی، از محصولات صنعتی، فناورانه و خدمات تشکیل شود که ارزش‌افزوده بالاتری دارد. بهره‌وری رمز رشد بخش‌های صنعتی بزرگ کشور (خودروسازی، لوازم‌خانگی، ماشین‌سازی و …) با استفاده بیشتر از فناوری‌های جدید است. ورود فناوری‌های جدید به این صنایع می‌تواند زمینه‌ساز مراحل بعدی رشد چه درون شرکت‌های بزرگ و چه در سطح بخشی از تأمین‌کنندگان آنها که شرکت‌های دانش‌بنیان هستند بشود. در نتیجه شرکت‌ها به تولید محصولات فناورانه‌ای بپردازند که در کنار مزیت قیمتی، مزیت فناوری و محدود بودن تولیدکنندگان در سطح دنیا را هم با خود دارد، مزیتی که ثابت شده است در شرایط تحریم می‌تواند درهای ورود به برخی بازارها را به روی تولیدکنندگان ایرانی (مثلاً در حوزه داروهای پیشرفته) بگشاید.
✍️ امیر ذاکری عضو هیئت‌علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و مدیر اندیشکده توسعه صادرات ایران
دانلود کامل ماهنامه سی یکم بهره‌وری
برای کسب اطلاعات بیشتر راجب سایت ملی بهره‌وری ایران کلیک کنید.
یک نظر بگذارید
آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد. قسمتهای مورد نیاز با * مشخص شده اند