پنجمین نشست از سلسله نشست های هیئت اندیشه ورز “سازوکارهای حضور شرکت های صنعتی و دانش بنیان کشور در زنجیره های ارزش منطقه ای”، صبح روز پنج شنبه 26 مهرماه به همت اندیشکده توسعه‌ صادرات ایران و بنیادملی نخبگان به صورت حضوری در محل خانه اندیشه ورزان و مجازی در بستر اسکای روم برگزار گردید.
در این نشست دو موضوع “چالش های صادرات غیرنفتی ایران به کشورهای همسایه: نگاهی به اکمال تجاری کشورهای منطقه” توسط دکتر علی سرخوش سرا، دکتری علوم اقتصادی و موضوع “نقش دولت ها در تقویت زنجیره ارزش منطقه ای با تمرکز بر اتحادیه آسه.آن و کشورهای بریکس” توسط آقای امیرحسین عرب پور پژوهشگر اندیشکده دیپلماسی اقتصادی ارائه شد.
در بخش اول ارائه ها، ابتدا دکتر سرخوش سرا ارائه خود را آغاز کردند و ضمن توضیح مدل جاذبه در جریان های تجاری، نکاتی در مورد وضعیت تجارت ایران با همسایگان بیان کردند. ایشان در طول ارائه خود به سه محور روند صادرات ایران به کشورهای همسایه طی بیست سال اخیر، مشکلات و موانع افزایش سهم بازاری محصولات صادراتی موجود در کشورهای همسایه و راهکاری های اجرایی افزایش سهم بازاری محصولات صادراتی موجود در کشورهای همسایه پرداختند.
در نمودار واردات کشورهای همسایه، بزرگترین واردکنندگان همسایه، روسیه، امارات متحده عربی، ترکیه و عربستان هستند که این 4 کشور، 75 درصد حجم واردات پانزده کشور همسایه ما را به خود اختصاص داده اند. این درحالیست که سهم ایران از واردات کشورهای مذکور ناچیز (حدود 1.5 درصد) است و اندازه بازار کشورهایی که سهم ایران از واردات آنها بالاست (افغانستان،عراق،ترکمنستان و ارمنستان)، کوچک است.
ایشان سپس به بررسی ترکیب وارادات، شرکای تجاری، ترکیب واردات از ایران و روند واردات از ایران طی سال های 2010 تا 2019 برای هر کدام از پانزده کشور همسایه ایران پرداختند. می توان فهمید که سهم ایران از صادرات محصولات مختلف بویژه صادرات صنعتی بسیار پایین است. حال آنکه بازار بزرگی در اطراف ایران، بویژه در 15 کشور همسایه وجود دارند که اگر متناسب با پتانسیل های اقتصاد ایران از آن بهره برداری می شد، امروزه میزان صادرات بسیار بیشتر از چیزی می شد که در وضعیت فعلی محقق شده است.
ایشان در ادامه به بیان چالش های صادرات به کشورهای همسایه پرداختند. ایشان مشکلات صادرات را در سه موضوع آسیب های صادرات کشور (اعم از آسیب های مقید کننده در محیط بین الملل، آسیب های محیط کسب و کار داخلی و آسیب های درون بنگاهی)، آسیب های صادرات به همسایگان (اعم از عراق و افغانستان و پاکستان، ترکیه، کشورهای عربی، کشورهای شوروی سابق) و مشکلات صادرات کالایی (اعم از مشتقات نفتی، صنایع غیرفلزی، صنایع غذایی، محصولات کشاورزی، خدمات فنی مهندسی، محصولات پیچیده) دسته بندی کردند و حول هر کدام توضیحات ارائه کردند.
در ادامه آقای عرب پور ارائه خود را آغاز کردند و در ابتدا مقدمه ای از مفهوم زنجیره های ارزش جهانی بیان کردند. بر اساس آمار سازمان تجارت جهانی بیش از نیمی از تجارت دنیا در قالب زنجیره های ارزش جهانی صورت می گیرد. اما تحولاتی مانند عملکرد اقتصاد جهانی پس از همه گیری کووید-19، حمله روسیه به اوکراین، افزایش قیمت های منابع طبیعی و تورم جهانی و نگرانی های اساسی در مورد جهانی سازی، زنجیره های ارزش جهانی را به سمت و سوی منطقه گرایی سوق داده است. از لحاظ علمی نیز تعداد مقالات و گزارش های مرتبط با زنجیره های ارزش منطقه ای افزایش پیدا کرده است.
ایشان پیدایی و رواج مفهوم زنجیره ارزش جهانی را ناشی از گسترش و تعمیق فرآیند جهانی شدن و وابستگی های متقابل اقتصادی و انقلاب اطلاعاتی در دوران پس از جنگ سرد دانستند که باعث شد مراحل مختلف فرآیند تولید و عرضه کالا و خدمات در کشورهای مختلف صورت گیرد. هم چنین در ادامه به منحنی لبخند در زنجیره های ارزش اشاره کردند که نشان دهنده فعالیت های مختلف تولید با ارزش افزوده متفاوت است.
آقای عرب پور در ادامه به توضیح منطقه گرایی و سیر تحولات آن از جنگ سرد تا به امروز پرداختند. در دل این منطقه گرایی، زنجیره های ارزش منطقه ای (RVCs) به وجود آمدند. RVC به وضعیتی اطلاق می شود که در آن دو یا چندکشور عضو یک منطقه خاص به طور مشترک در تولید برای یک کشور دیگر یا برای خودشان درگیر هستند.