زنجیره ارزش جهانی و ارتقای در آن

اصطلاح “زنجیره ارزش جهانی” به طیف وسیعی از فعالیت‌ها گفته می‌شود که بنگاه‌ها، کار کشاورزان و کارگران برای تولید یک محصول یا خدمت از مرحله ایده تا پدیده، استفاده نهایی، بازیافت یا استفاده مجدد آن انجام می‌دهند. این فعالیت‌ها شامل تحقیق و توسعه، طراحی، تولید، پردازش، مونتاژ، توزیع، تعمیر و نگهداری، دفع، بازیافت، بازاریابی، امور مالی و خدمات مصرفی است. یک زنجیره ارزش جهانی شامل مجموعه‌ای است از مراحل تولید محصول یا خدمات ارائه شده به مصرف‌کنندگان به‌گونه‌ای که در هر مرحله ارزش‌افزوده ارتقای اغلب در ادبیات توسعه به‌عنوان یکی از راه‌های اصلی که شرکت‌ها در کشورهای درحال‌توسعه یا صنعتی می‌توانند بدان وسیله به رقابت‌های جهانی پاسخ دهند، مطرح می‌گردد. ارتقا از طریق اکتساب توانایی‌ها و قابلیت‌ها به شرکت‌ها امکان ورود به جایگاه بالاتر همراه با فعالیت‌های ارزش‌آفرین در زنجیره ارزش را می‌دهد. در حقیقت تولید محصولات بهتر با کارایی بیشتر و اجرای وظایف بامهارت بیشتر را در پی دارد. به‌طورکلی روش‌های ارتقای به چهار دسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: ۱) ارتقای فرایندی، ۲) ارتقای محصول، ۳) ارتقای وظیفه‌ای و ۴) ارتقای بین‌بخشی (زنجیره).

قابلیت‌های فناورانه

مونیا و لوپز (۲۰۰۷)، قابلیت‌های فناورانه را بدین شکل تعریف می‌کنند: قابلیت‌های فناورانه یک توانمندی دانشی سطح بالا است که منابع مختلف علمی و فنی (تکنیکال) را بسیج کرده و ضمن بهره‌ور شدن فرایندها، بنگاه را برای توسعه و طراحی محصولات جدید مهیا می‌نماید و به‌واسطه استقرار راهبرد رقابتی، منجر به تحقق نتایج مطلوب می‌شود. به‌عبارت‌دیگر قابلیت‌های فناورانه بیانگر ظرفیت سازمانی برای استفاده از فناوری و تبدیل داده‌ها به ستاده‌ها می‌باشد، لذا به‌عنوان پیشران اصلی برای ارتقای عملکرد شرکت‌ها در کانون توجه مدیران قرار می‌گیرد. همچنین تقویت و توسعه‌ی قابلیتهای فناورانه می تواند زمینهی لازم برای رشد فناورانهی یک کشور را مهیا کرده و در مرحله ی بعد به رشد و توسعه آن کشور منجر شود.

صنعت چرم در ایران

طبق آمار سازمان توسعه تجارت، در سال ۲۰۱۸ رتبه ایران از واردات جهانی چرم در میان ۱۹۸ کشور برابر ۱۰۱ و در صادرات در میان ۱۷۶ کشور برابر ۴۹ بوده است. همچنین میزان واردات چرم به ایران در سال ۲۰۱۸ برابر ۱۰۷ میلیون دلار و صادرات آن در همین سال معادل ۷۵ میلیون دلار ثبت شده است. لازم به ذکر است ظرفیت‌های موجود در این صنعت به‌قدری زیاد است که در صورت بهره‌برداری درست از آن می‌توان صنعت چرم را جایگزین اقتصاد نفتی کشور کرد و سالانه از محل صادرات محصولات چرمی ارزش‌افزوده بالایی نصیب کشور نمود.

عوامل مؤثر بر ارتقای صنعت چرم در زنجیره ارزش جهانی

در طول سال‌ها، صنعت چرم نیز بسیار پراکنده شده است و تولید در قاره‌های مختلف گسترش‌یافته است، به‌طوری‌که پوست‌ها و پوست‌های خام، چرم نیمه فراوری شده، چرم نهایی، اجزای چرم و محصولات چرمی به طور گسترده وارد و صادر می‌شوند. یکی از دلایل اصلی این تکه‌تکه شدن این بوده است که فراوری چرم از کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای کمتر توسعه‌یافته و درحال‌توسعه تبدیل شده است (کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد، ۲۰۱۸).

در نتیجه مشارکت زنجیره ارزش جهانی (GVC) به‌طورکلی به‌عنوان یک راه مهم برای کشورهای درحال‌توسعه برای دسترسی به بازارهای جدید و تنوع بخشیدن به صادرات، برای افزودن ارزش به صنایع محلی و افزایش اشتغال تلقی می‌شود. برای شرکت‌های کشورهای درحال‌توسعه، فرصت‌هایی برای دسترسی به دانش برای افزایش یادگیری و ایجاد قابلیت فراهم می کند.

در همین راستا صنعت چرم در ایران که به دلیل شرایط اقلیمی یکی از ۱۰ کشور برتر در تأمین مهم‌ترین ماده اولیه این صنعت (پوست خام) است ولی در حال حاضر عمده محصول بدست آمده از فرآوری پوست خام در ایران در مراحل اولیه و به صورت محصولاتی نیمه ساخته همچون سالامبور، وت بلو و کراست و با ارزش افزوده و ایجاد اشتغالی پائین صادر می شوند که در صورت بهره برداری درست از آن میتوان محصول نهایی (چرم) را تولید نمود که ضمن ایجاد اشتغال بالاتر، ارزش افزوده بیشتری را از این صنعت بدست آورد. حتی می توان در مراحل بعد با تبدیل چرم ساخته شده به مصنوعات و فرآورده های چرمی همچون پوشاک، کیف و کفش، دستکش و … سالانه از محل صادرات این محصولات ارزش افزوده آن را به چندین برابر رساند. پژوهش حاضر به بررسی عوامل موثر بر ارتقاء صنعت چرم در زنجیره ارزش جهانی با توجه به قابلیت های فناورانه که به عنوان یک عامل تعیین کننده اساسی در رقابت پذیری صنعتی شناخته شده است، خواهد پرداخت.